Laica Tial ning le Lai Gramma*
(*”Laica Ttial Ning’’ by CACC 2015 ningin a si.)
Laica tialning le Lai Gramma kongah khua le ram, peng le tlang, khua chingchan tete zong dang liangluang in a um ko lai. Sihmanhsehlaw, CACC nih a khiah ning le a sersiam ningin ipakhat dih usi, timi lungput kan ngeih a hau. Ziah tiah, “Lai” aa timi ‘Laimi” lakah Falam peng, Halkha peng, Thantlang peng le Matupi peng cheukhat pawl nih CACC a sersiam ning kha kan zulh. Falam peng tu cu, anmah Falam peng chung a ummi miphunhme 12 hrawnghrang nih anmah le an ca le an holh cio an tanh tuk ruangah, aphi ngaingai chuah kho loin atu tiang, bangbahat in an um rua, tiah ka ruah.
Cucaah CACC nih a kan serpiakmi Laica kong cu a tanglei bantukin ka hun langhter lai. Laica le Laiholh a duhmi, a dirkamhmi pakhat cio nih kan si khawh tawkin ttan la usilaw, zulh khawh zong i zuam cio hna usi.
Biatthen
Auhmin = Noun
12
Mincan = Pronoun
Sifianh = Adjective
Fianhtu = Verb
Fianhthuam = Adverb
Hmuncaansawh = Preposition
Biapeh = Conjuction
Lungsu = Interjection
1.Auhmin (Noun)
Min a ngeimi vialte cu Auhmin (Noun) kan ti.
tc. tlang, tiva, minung, thil, saram…tbk.
Rung tlang ah bingbir par a tam.
Laitlang tiva cu ngahring dawinak ah a tha.
Minung cu Pathian mui lo/keng in ser kan si.
Khual tlawnnak ah thil tam tuk i ken hlah.
Saram cu na dawt hna lai.
Auhmin cu then li ah kan then hna.
Minbing = Proper noun e.g. Timit, Mang Hliang, Bawi Kung
Minhrawm = Common noun e.g. ngakchia, thingkung, tiva, tlang
Minbu = Collective noun e.g. cawrun, lentecelh, Nu Bu
Minthlam = Abstract noun e.g. dawtnak, hlawhtlinnak, zawnruahnak
mitthlam
2.Mincan (Pronoun)
-Chim cia le hngalh cia Auhmin can ah hmanmi biafang cu Mincan ti a si.
e.g. amah, anih, an, anmah, annih, na, nangmah, nan, nanmah, nannih, ka, keimah, kan, kanmah, kannih
tc. 1.Lian Vung cu ka dawt, amah cu mitha a si.
2.Ka pule chung an ra, anmah mawtaw an i cit.
3.Nanmah lawng maw a kal kho? (Biahalnak)
13
4.Nanmah lawng maw a kal kho! (Zuamcawhnak), (Kan kal kho cio ve! tiah zuamcawh in chim khawh a si)
5.Kanmah nih kan tuah ko lai.
6.Kan dam lio a si.
3. Sifianh (Adjective)
-Auhmin kha zei bantuk dah a si, tiah fianh tu cu Sifianh a si.
e.g. fim, dawh, tha, sen, thathut, zaangzel, mit-kuh, zoh-hnomh, zer, sifah tbk.
1. Pa Sui cu a fim.
2.Ngun Sui cu aa dawh ngaingai.
3. A sen tete kha thim hna law a tha hnga.
4. Thathut le zaangzel cu huncho lonak a chuahtertu a si.
4.Fianhtu (Verb)
Tuahnak, sinak, ngeihnak le a um ti a langhtert biafang cu Fianhtu kan ti.
tc. ei, si, ngei, um tbk
1. Rawl ka ei lio.
2. Nu le pa upat cu thluachuah hmuhnak a si.
3. Cawtum pathum ka ngei.
4. Ka pu cu innchung ah a um
5.Fianhthuam (Adverb)
-Zei tin dah a um, a si, ti le a ngeih ti a langhtertu biafang cu Fianhthuam kan ti.
tc. nuar, rang, riangmang, luaimai, tingtiang, pempum…tbk.
Rem Hlei Sung cu nuar tein hla a sa.
Na cawleng cu rang deuh in kalter tuah.
Ka dawtmi cu tlang liam ah a kal riangmang ai.
Mei cu khu luaimai in an tuat ko ee.
14
Cu pa cu dah ngai, tla tingtiang tein, a um ee.
Cu pa pempum pi cu!
6.Hmuncaansawh (Preposition)
-A umnak hmun le caan a langhtertu biafang cu Hmuncaansawh kan ti.
tc. pawng, sir, tang, cung ah, hnu ah, hmai ah, lak ah…tbk
Kan inn pawng ah tikhor a um.
Ka sir ah ra thu ve.
Thingkung tang ah kan i din.
7.Biapeh (Conjunction)
-Biafang pakhat le pakhat, biafangrual pakhat le pakhat, biatlang pakhat le pakhat a pehtu biafang a si.
tc. le, i, nain, asinain, asiloah, asilole, cun, sihmanhsehlaw…tbk
Nangmah le keimah kan kal lai.
Na chim lai i an ngaih ko lai.
Tuah awk a si lo ka ti nain a tuah ko.
8.Lungsu (Interjection)
-Lung a sumi thil le thawngpang a um tik ah hmanmi biafang an si.
tc. Aize! Aa! tbk. Hi Lungsu biafang ah hin hmelchunh (!) hmanchih a si.
Aize! A kan liamtak riangmang cang mu!
Aa! Mah bantuk phung cu!
Mah bantuk cu dah!
A si tak e!
Cu ngaitak cu!
F. Lai Len tial mi chung in lak mi a si.
